'Koppel wijkaanpak aan aanpak criminaliteit'

In gesprek met prof. dr. P.W. Tops:

‘Koppel wijkaanpak aan aanpak criminaliteit'

De aanpak van ondermijnende criminaliteit en de wijkaanpak moeten met elkaar worden verbonden. Dit is de conclusie van prof. Pieter Tops in het onderzoek naar ondermijnende criminaliteit in Nederlandse gemeenten, dat hij samen met dr. Edward van der Torre heeft uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

"Enkel de leefomstandigheden in een wijk verbeteren, vermindert de criminaliteit niet", stelt Tops. Sterker nog: het blijkt zelfs dat criminele organisaties goed gedijen in sommige achterstandswijken die de afgelopen jaren zijn aangepakt, omdat ze in zulke omgevingen makkelijker onder de radar blijven. Hoe nu verder?

In de Nederlandse kenniseconomie is voor laag opgeleiden in kwetsbare wijken de georganiseerde criminaliteit één van de kansen op economisch gewin en sociaal aanzien. In deze wijken beschikken criminele organisaties soms over meer budget dan de organisaties van het veiligheidsnetwerk die geacht worden tegen hen op te treden. De georganiseerde misdaad biedt in de ogen van een groep kansarmen dus meer dan de publieke kansenstructuur (onderwijs, werk en wonen).

"Vorig jaar bleek dat er in Tilburg jaarlijks tussen de 728 en 884 miljoen euro wordt verdiend met de illegale teelt van hennep", vertelt Tops. "Daarmee is de omzet van de lokale drugshandel even groot als de totale begroting van deze Brabantse gemeente van 200.000 inwoners. Dit kwam tot mij via het rapport Integraal Appèl. Als inwoner van de gemeente Tilburg dacht ik goed op de hoogte te zijn van hetgeen dat zich er afspeelt. Maar ik heb het niet gezien. Uit ons onderzoek naar ondermijnende criminaliteit in vier middelgrote tot grote gemeenten blijkt dit geen uitzondering te zijn. De onschuldige hennepteelt met het geitenwollensokken-imago is uitgegroeid tot zware criminaliteit waar gemeenten vaak geen weet van hebben. Maar het gaat om meer dan hennep, ook synthetische drugs bijvoorbeeld zijn een belangrijke bron van criminele inkomsten."

Tops heeft wel een verklaring voor de criminele wildgroei. "De focus lag de afgelopen tien tot vijftien jaar niet op bestrijding van drugscriminaliteit, maar op de veelvoorkomende criminaliteit en op het opknappen van wijken. Hierdoor hebben criminele organisaties de tijd gekregen om te groeien. Dat bepaalt nu wel de urgentie. Het probleem zit inmiddels diepgeworteld in de samenleving. Dit maakt de aanpak bijzonder complex. Het is bovendien niet mogelijk om hier een universele aanpak voor te ontwikkelen. Elke gemeente heeft te maken met andere invloeden en factoren."

De burgemeesters zouden het voortouw moeten nemen. Een goede eerste stap naar een betere toekomst met minder ondermijnende criminaliteit is volgens Tops de erkenning van het probleem. "Vervolgens is het aan de burgemeesters om de gemeenteraad te overtuigen van een intensieve en duurzame aanpak van ondermijnende criminaliteit. Ik kan mij voorstellen dat burgemeesters in een lastige positie zitten. Zij staan er immers in eerste instantie alleen voor. Daarom adviseer ik ook om naar de geschiedenis te kijken en de huidige situatie te analyseren. Burgemeesters hebben een goed onderbouwd verhaal nodig over het belang van de duurzame en integrale aanpak van dit probleem. De Bestuurlijke Criminaliteitsbeeld analyses of ondermijningsbeelden die nu door de RIEC's in toenemende mate opgesteld gaan worden, zijn van wezenlijk belang om het verhaal van de burgemeesters te onderbouwen."

"De brede vertakking van ondermijnende criminaliteit in het alledaagse leven in de wijk vergt een brede, gebiedsgerichte aanpak, waarin sociaal beleid, het strafrecht, verstoring en handhaving worden gecombineerd", vervolgt Tops. De departementen BZK en VenJ zouden volgens hem gezamenlijk oog moeten hebben voor de maatschappelijke gevolgen van ondermijnende criminaliteit. "We zijn erbij gebaat om meer dan nu met elkaar verbonden te zijn. Verbetering van de leefomgeving in deze gebieden kan niet duurzaam succesvol zijn, als niet tegelijkertijd de ondermijnende criminaliteit wordt teruggedrongen. Die integrale aanpak noodzaakt op zowel lokaal, regionaal als landelijk niveau tot intensivering van de samenwerking tussen betrokken overheden en hun maatschappelijke partners."

In een reactie naar aanleiding van de resultaten van dit onderzoek laat het kabinet weten dat zij het belang onderschrijft van een geïntegreerde aanpak van ondermijnende criminaliteit. De beide ministeries zullen daarom in 2015 gezamenlijk leerbijeenkomsten voor gemeenten organiseren, waarbij het uitwisselen van ervaringen en het leren (best practices) van elkaar centraal staan. Een aantal steden heeft namelijk aangegeven graag met elkaar in gesprek te gaan of te blijven over de aanpak van deze complexe problematiek. Tops moedigt dit aan: "Om het probleem terug te dringen is het essentieel dat gemeenten een platform krijgen om informatie met elkaar te delen over de aanpak van ondermijnende criminaliteit én om van elkaar te leren in de praktijk. De leerbijeenkomsten spelen hier goed op in. Ik raad gemeenten daarom ook aan te participeren in deze ambtelijke bijeenkomsten. Ze kunnen daarvoor contact opnemen met het ministerie van BZK renate.overhage@minbzk.nl."

Lees hier het volledige rapport "Wijkaanpak en ondermijnende criminaliteit' (pdf, 456 kB)

Lees hier de reactie van het kabinet op het rapport (pdf, 94 kB)